O catedrático da Facultade de Dereito da Universidade de Compostela, Paulino Pedret Casado, dou unha Conferencia en homenaxe a Alfredo Brañas Menéndez, que fora o primero socio honorario do Círculo Mercantíl e Industrial de Santiago. O acto celebrouse no salón de actos do mesmo o 25 de febreiro do ano 1950.

• 

• 

Ollamos a foto de Paulino Pedret e os folletos que foron repartidos para o acto.

Cadro chamado ” O Viaxeiro ” de Brañas ( pintado por José María Fenollera – na foto), estaba depositado en Santiago no Circulo Mercantil Obrero (que ollamos na foto,na Plaza do Toural – Tamén coñecido como Pazo de Bendaña ). Según comenta Paulino Pedret Casado, o sobriño de Brañas , o doutor Angel González Brañas, puxo a súa disposición o cadro para ambientar o Salón de Actos do Círculo Mercantíl, durante todo o ano ata a Exposición Anual que se celebraba polas festas do Apóstol no Instituto Padre Sarmiento de Estudios Galegos en San Roque ; ata que chegaron á conclusión que era o lugar máis axeitado, e xa non se moveu do sitio.

• 

• 

A historia de Galicia vista por Alfredo Brañas : Brañas destaca a suma importancia que para Galicia tivo o pobo celta. O país galego constituiu dende os tempos máis remotos, un círculo social independiente dentro da nacionalidade española : dominada por celtas, suevos, romanos, godos e arabes. Celtas e suevos foron os que máis afondaron no carácter dos habitantes de Galicia. Gran parte da historia celta foi reconstruida a partir dos escritos romanos, xa que iles eran analfabetos. Para BRAÑAS o periodo de asentamento e dominación celta foi moi longo,dominaron en Galicia cerca de doce séculos, dende o ano 1.600 antes de Cristo, ata mediados do século V ( 450 anos antes ). Para Alfredo Brañas, despois do gran período celta, o outro momento estelar pra Galicia foi protagonizado pola monarquía súeva ; habia soado outra vez a hora da libertade e da independencia pra Galiza.. Os suevos acaudillados polo feróz Hermanrico, toman posesión da parte noroeste de España e Galiza goza, dende ese momento, das consideracións e da importancia dun reino independente. Dende que Galiza deixou de ser reino independente e entrou a formar parte da monarquía visigótica, ainda que conservou certo grado de autonomía e continuou vivindo no aislamento, no pudo librarse das influencias que sobre ela comenzou a exercer a raza dominante. Os condes galegos en loita contra a monarquía astur-leonesa a que Brañas chama “loita rexionalista” na que comete Brañas un anacronismo historico ao confundir o ” rexionalismo” que el predicaba co da Galiza feudal. Así, pois se ben é certo que o “rexionalismo” e o ” feudalismo” defenderon ambos o particular como sinal de identidade en tempos moi dispares, xa que é totalmente distinta. Alfonso V o nobre, ao dictar o seu célebre FUERO DE LEÓN (que ollamos na foto) , iniciou un sistema legislativo particular que se cimentaba sobre a independencia das localidades. A promulgación do Fuero de León (1017 por Alfonso V) apoia por unha banda a ” independencia dos pobos e,por outra,vinculaos coa ” unidade nacional “. A chegada dos Reis Católicos supuxo un xiro, xa que á monarquía feudal sucedeuna unha absolutista, na que o poder político non estaría nin disgregado nin compartido. ¿ como interpretou BRAÑAS este sustancial cambio xurídico-político? da á entender que á súa valoración,deste período da historia é bastante negativo dende á súa perspectiva “rexionalista”.Para el o Reis Católicos, que non dubidaron en cercenar as libertades galegas para satisfacer as súas ambicións ó trono, crearían a “monarquía castelá” . Un dos personaxes que se opuxo ás esixencias do trono foi o mariscal Pedro Pardo de Cela (que ollamos na foto da dereita), as intrusións dos dereitos e usos recibidos dos pobos e vilas de Galicia, e encerrado no Castillo da Frouxeira, resistiu cos seus fillos o cerco que lle puxo o capitán Mudarra, sendo axusticiado no ano 1483 na plaza pública de Mondoñedo, sin dúbida por o crime de defender contra as ambicións do trono de castela ás libertades galegas,sometida Galicia ao poder soberano da monarquía castelán.

Hai un esquencemento moi relevante nos traballos de ALFREDO BRAÑAS : por unha banda a romanización de Galiza, que influíu decisivamente en todos os ámbitos da vida, pero de maneira significativa como soporte linguístico do galego. BRAÑAS acepta e defende plenamente as teorías celtistas e suevistas, como explicación histórica irrebatible da galeguidade de ser un pobo autónomo e distinto. Para BRAÑAS amosa ás craras que a historia é pra el unha excelente ferramenta política.

• 

• 

Sobre a base do Rexurdimento que acada a madureza coa obra literaría de Rosalía e a historiografía de Murguía , vaise asentar o Rexionalismo Galego, que vai dende a década de 1880 ata as primeiras andainas das Irmandades da Fala, que xa dan un xiro ben diferente do galeguismo ao nacionalismo político. Os movementos rexionalistas tiveron o seu período algido nas dúas últimas décadas do século XIX. O obxetivo político dos Rexionalistas era organizar de forma descentralizada a estructura política do Estado, obxectivo moito máis moderado ca o perseguido polo republicanismo federal, ensaiado durante a 1ª República. O Rexionalismo nutrirase de sectores tradicionalistas e pacificamente carlistas e dunha parte da burguesia comercial urbana e de profesionais liberais. Estas dúas propostas sociolóxicas están presentes no rexionalismo galego nas correntes dirixidas por Murguía e por Alfredo Brañas. A corrente rexionalista personificada por Brañas e o seu círculo político compostelán é de carácter máis tradicional. Dende o punto sociolóxico, esta tendencia corresponde a sectores procedentes da fidalguía, vellos militantes carlistas e membros da iglesia. Ademáis de Alfredo Brañas, foron lideres rexionalistas tradicionales, Vázquez de Mella, López Ferreiro e Barcia Caballero. As ideas de Brañas da descentralización do Estado Español que menciona no seu libro EL REGIONALISMO ,imprentado en Barcelona en 1889 que tivo moita difusión nos medios rexionalistas cataláns, segundo recoñeciu o político catalán Francesc Cambó. Alfredo Brañas chega ao rexionalismo polo antiliberalismo eo repudio da modernidade. Esta corrente rexionalista fixo importantes achegas á recuperación literaria da lingua galega, con romances escritos por Antonio López Ferreiro, e con composicións poéticas do propio Alfredo Brañas, como a coñecida de Galicia,erguete e anda, como en Irlanda ). Por outra banda, a corrente ideolóxica representada por Murguía aglutina a sectores sociais urbanos ; esta corrente rexionalista liberal desenvólvese sobre todo na cidade da Coruña, durante a década de 1890. Por outra banda a mobilización en defensa da Capitania da Coruña, foi a actividade máis notable do rexionalismo galego. Anos despois en 1897 surxe outra organización rexionalista a LIGA GALLEGA , presidida por Murguía e Brañas, e que teu como novidade o recoñecemento oficial do galego como idioma parello do castelán. As diferencias internas que surxen na fundación da Liga, propulsadas polo grupo coruñés sen contar cos composteláns, foron profundizadas pola publicación do manifiesto ” LABOREMUS ” de autoria de Alfredo Brañas, no ano 1898, dirixido a don Carlos de Borbón. O manifiesto foi motivo de escándalo para os rexionalistas coruñeses que vían como se entregaba o rexionalismo en máns do carlismo. Despois da morte de Brañas acontecida no ano 1900, poucas son as realizacións do rexionalismo,no plano político.

• 

• 

Comenta Paulino Pedret que o sobriño de Brañas, Angel González Brañas, puxo a súa disposición o cadro, para ambientar o Salón de Actos do Círculo Mercantíl Obreiro. Durante o resto do tempo, ata a Exposición Anual que se celebraba polas festas do Apóstol no Instituto Padre Sarmiento de Estudios Galegos, estivo na miña casa, ainda que non quíxen acepta-la súa doazón; mais, unha vez levado á citada Institución, pareceunos aos dous que o lugar máis axeitado para telo era aquela, polo que xa non se moveu de San Roque, pasando a formar parte da galeria do mencionado Centro. Será reproducido na Gran Enciclopedia Gallega, e da aí pasou a ser moi coñecido ( nomeado por moitos como o cadro viaxeiro ). O seu pintor José María Fenollera, quedou incorporado ao arte gallego, como tamén quedaron incorporados ao noso mobiliario esos muebles curvados, de fabricación valenciana, que arraxan a estancia de Brañas, artesania valenciana a da mecedora, seguramente que está lendo o Libredón ( ainda que xa desaparecera moitos anos antes) . En canto á data na que se fixo a obra, pode que sexa nos anos noventa e algo, mais ben cara finais do século, porque o rostro parece indicalo. O pintor representa a Alfredo Brañas no cadro, nun momento da súa xornada normal, en etapa de vacacións, tendo en conta que se desenvolve nunha casa de Vilagarcia de Arousa, onde solía veranear o polígrafo.

• 

• 

Na foto ollamos o escudo da Reunión de Conxo, e a do Banquete, onde se celebrou a reunión da Asamblea entre estudiantes e obreiros na carballeira de Conxo (Santiago). Foi dirixida por Eduardo Pondal, Aguirre e Rodríguez Seoane no 2 de marzo do ano 1856. Algúns cantautores fixeron música dos poemas de Pondal, como por exemplo Juan Pardo, que deu música ao poema ( Galicia miña naí dos dous mares ).

Galicia entre os anos 1852 e 1855 estuvo afectada por graves crisis económicas. No ano 1853 (coñecido como o ano da fame), neste ano as inclemencias meteorológicas provocan a perdida das cosechas de gran, así como o peche de moitos comercios. Por esta causa producesen graves alborotos, altercados e motíns, que levan ás autoridades a declarar o estado de sitio. Estos sucesos de esta crisis, os movementos liberales convocan o Banquete de Conxo, que se celebrou ao caron do rio Sar, nunha robleda detrás do

• 

• 

mosteiro de Santa María de Conxo. En esta comida, Pondal saluda aos asistentes con este poema “BRINDIS”

Brindo por quien señores, la victoria— Muerto mas no vencido dio al tirano; Al ilustre varón de alta memoria, El célebre Catón republicano : de nuestra idea a la futura gloria , y brindo por el pueblo soberano …….. y a quien acate libre como el viento el vuelo del humano pensamiento …….. Por este motivo Aurelio Aguirre e Eduardo Pondal foron procesados pola Audiencia da Coruña que pretendia deportarlos as Islas Marianas . A iglesia tamén mostrou o seu malestar e enfado. Ao final foron perdoados.

Ollamos na foto a nai de Alfredo Brañas, que foi bautizada co nome de Celestina,Liria, María de las Mercedes Menéndez Vila, nada na Coruña o 24 de setembro do ano 1827 e finada en Santiago o 11 agosto de 1903.

Tarjeta Postal enviada por Alfredo Brañas a su madre Dª Celestina Menéndez, viuda de Brañas. Azabacheria, 20. Galicia. Santiago. Bilbao Agosto 14. 1899

Queridisima mamá : hoy lunes a las 2 de la tarde salimos para Deva. Alli pienso tener carta suya, que bien lo deseo. Hemos visto muy bien todo cuanto hay de bueno en Bilbao. Lo hemos recorrido todo. Ayer tarde vimos los Altos Hornos, Portugalete, Las Arenas y la Universidad de Deusto, que nos enseñó uno de los Hermanos de la Compañia. Es un edificio inmenso por el estilo de S. Martín, un poco más pequeño, y sin contar la Iglesia, pues aquí solo tienen unas hermosas capillas para los internos. De noche hubo paseo con música. Nos retiramos a las diez de la noche. A las once ya estabamos descansando.

Lo que no resistimos es el calor. Yo no cesé de sudar desde que ando por estas tierras. Bilbao es un horno. Adiós ; ya escribiré carta desde Deva. Miles de abrazos a mis hermanas ; Ramona, Matilde y Manolo me los encargan muy expresivos. Le da mil besos su hijo queridisimo.

Alfredo

Urbano González Varela (1868-1906), escritor, xornalista e pintor ( o cadro que ollamos na foto é o pintado a Brañas ); obtivo o premio á mellor obra de teatro en verso en galego nos primeiros xogos florais celebrados en Tui o 24 de xullo de 1891 por ” Amor e meiguería “. Morreu xoven á idade de 38 anos, recluido nun sanatorio psiquiátrico.

A súa prematura morte, todos os xornais e institucións de Galicia publicaron semblanzas de Urbano, sendo unha das máis sentidas ás que en verso lle adicou o seu cuñado Manuel Lugrís Freire.

¡ Eu fun, eu fun testigo Da hora triste e negra Eu que rompen o fio d ? esta vida A ialma nobre d ? un irmán poeta !

• 

• 

Os Xogos Florais son encontros literarios nos que diversos autores presentan obras ou composicións, onde ademais dunha finalidade literaria,tiveron o obxectivo de espertar o sentimento galego,polo que representa o inicio do Rexurdimento das Letras Galegas. Estes xogos non so tiñan unha intención literaria, senón que era un enfrontamento a tirania que sufria Galiza por causa da castelanización. Os primeiros xogos florais que se celebraron na Galiza foron os de 1861 na Coruña, a estes seguiron os de Pontevedra, Santiago , Ourense, de novo Pontevedra. O fín destes certames era a difusión da poesia galega.

Mais no ano 1891, organízanse uns Xogos Florais nos que se sinala como oficial a lingua galega : O día 24 de xuño de 1891 comezou o acto co alcalde de Tui e logo Manuel Lago González, presbitero e profesor do seminario que pronunciou o discurso de apertura recordando as verbas de Añón.

Aí, esperta, adourada Galicia, dese sono en que estás debruzada: Do teu rico porvir a alborada, pol-o ceu exergándose vai . Leu a continuación Murguía o seu discurso, nel exaltou, como fixera noutras ocasións ,o idioma galego. ” ¡ O noso idioma ! O que falaron nosos pais e vamos esquecendo, o que falan os aldeáns e nós achamos a punto de non entendelo” . Seguén, Salvador Cabeza de León ,secretario dos Xogos,procedeu á lectura e a abrir os sobres que acreditaban os premiados. Coa “ROSA NATURAL ” don Eladio Rodriguez da Coruña, pola súa composición ” DESPERTA” que foi lida no acto por ALFREDO BRAÑAS ,pois Eladio enviara telegrama de non asistencia. Coa ” VIOLETA DE PRATA E OURO” , Juan Barcia Caballero de Santiago. Con ” CLAVILLO ” ,Filomena Datto Muruais de Ourense, pola composiciòn ” O GAITEIRO DE XIRÓN ” . Con ” AMOR E MEIGUERIA ” Urbano González Varela da Coruña ,obtivo o premio á mellor obra de teatro escrita en verso.

Rematou o acto co discurso de ALFREDO BRAÑAS, mantedor dos Xogos Florais de Tui, non leu senón pronunciou o seu discurso en galego, aplaudido, según as crónicas, fervorosamente polos asistentes.

Para o rexionalismo o traslado dos restos de Rosalía ,igual que os Xogos de Tui , foi un acto de afirmación política. ALFREDO BRAÑAS describiu o feito na PATRIA GALLEGA como : a máis grande e portentosa declaración de amor que poida dar un pobo libre, a apoteosis feita en honor da inmortal Musa gallega Rosalia de Castro. A organización dos Xogos correu a cargo da Xunta Rexionalista de Tui.

• 

• 

a

Na foto ollamos a Ramón Sanjurjo Pardiñas Villardefrancos (1834-1917), sobriño do General Pardiñas, descendente de fidalgos, foi elexido deputado polo distrito de Corcubión en 1871, sendo alcalde de Santiago de Compostela entre os anos 1887-1891 e entre 1895- 1903. En 1890 a monarquía concedeulle o título de Marqués de Casa Pardiñas. Ramón Sanjurjo e Alfredo Brañas amigos do pintor santiagués José María Fenollera o cal os pintou ao óleo,sendo dos mais grandes en tamaño, o de Ramón Sanjurjo era o segundo (dimensións do cadro 126 por 80 centimentros) o de Alfredo Brañas ( 124 por 83 cm).

Como alcalde de Santiago de Compostela, presidiu a comitiva fúnebre do enterro de ALFREDO BRAÑAS , suceso acontecido o 21 de febreiro do ano 1900.